| Beekbergse Beek | sprengenbeek | Open in Beken Atlas Veluwe | |
| De Wierd | Open in Beken Atlas Veluwe | ||
| Klarenbeek | sprengenbeek | Open in Beken Atlas Veluwe | |
| Oude Beek | natuurlijke beek met gegraven sprengen | Open in Beken Atlas Veluwe | |
| Verloren Beek | sprengenbeek | Open in Beken Atlas Veluwe |
Algemeen
Er is een plan in voorbereiding (2023) door Provincie Gelderland in samenwerking met het Waterschap om in Natura2000 gebieden maatregelen te nemen bij de beken ten behoeve van het ecologisch herstel. U moet denken aan een optimalisatie van het hydrologisch systeem en maatregelen ter bescherming van specifieke Habitattypen, zoals bijv. de beekprik en de ijsvogel. Voor zover nu te overzien vallen de sprengkoppen van de Beekbergse beek niet binnen het kader van deze herstelmaatregelen.
Waterschap Vallei en Veluwe heeft in het BOP 2022-2027 allerlei maatregelen voorzien om in dit gebied voor de beken en omliggende gebieden om naast verbetering van de ecologische kwaliteit ook de invloed van zowel droogte als wateroverlast te beperken. Zie voor gedetailleerde gebiedsopgaven het BOP. Om de waterkwaliteit te laten voldoen aan de Europese Kader Richtlijn Water (KRW) en droogte te bestrijden, moet de snelle afstroom van water worden tegen gegaan. Binnen de groene wig tussen Apeldoorn en Eerbeek ligt de Beekbergse Poort, een ecologische poort die zorgt voor natuurlijke verbindingen tussen de hoge en droge gronden van het Veluwemassief en de natte IJsselvallei. Het gebied maakt deel uit van het verwevingsgebied van de Ecologische Hoofdstructuur. Het beekdal van de Oude Beek ten noorden van Beekbergen en Lieren speelt in deze een belangrijke rol. Direct ten noorden en westen van Beekbergen en ten oosten van Lieren zijn gebieden aangewezen, waar nieuwe landschaps- of natuurontwikkeling een grote rol gaan spelen. Dit kan in de vorm van kleinschalige landschapselementen zoals houtwallen, singels en kleine bospercelen.
Beekbergse Beek en Oude Beek
Het begin van de Beekbergse Beek tot aan het Apeldoorns Kanaal, heet Oude Beek. Dit is een van oorsprong natuurlijke beek. Aan de bovenloop van de Oude Beek liggen echter enkele sprengen waarvan onduidelijk is wanneer ze zijn gegraven.
De Oude Beek is een van de weinige Oost-Veluwse beken waarvan delen van het oorspronkelijke beektracé nog goed te herkennen zijn. De beek bezit bovendien fraaie, voor de oostelijke Veluwe ongebruikelijke bronnen.
Na de kruising met het Apeldoorns Kanaal tot de Kopermolen te Klarenbeek heet de beek Beekbergse beek, maar op sommige waterschapskaarten wordt de beek ook wel aangeduid als Krepelse beek. Na de Kopermolen in Klarenbeek heet de beek de Klarenbeek. Deze mondt uit in de Voorster Beek die in de IJssel uitkomt.
De huidige sprengkoppen bevinden zich ten noordwesten van Beekbergen in de buurtschap Engeland. De beek stroomt aan de noordkant van Beekbergen. Kort na de kruising met de oude weg Apeldoorn-Arnhem begint de opleiding voor de eerste molenplaats Tullekensmolen. De oude beek ligt als een droogstaande greppel daar net noordelijk van. Op de voormalige molenplaats is nu tuincentrum ‘De Beekhof’ gevestigd. De waterval is intact, de molengoot is verdwenen.
Iets verderop begint de opleiding voor de volgende molenplaats, die van de Ruitersmolen. Vanaf 1978 is de molen door de Stichting Vrienden van de Ruitersmolen gerestaureerd. De korenmolen is sinds 1984 maalvaardig. Molengoot en rad zijn gerestaureerd. De restanten van het oude rad en de spil liggen op de parkeerplaats uitgestald. Ongeveer 100 meter voor de waterval bevindt zich een verlaat.
In Lieren, waar de Gasthuismolen stond, is nu de metaalwarenfabriek van ‘Goudkuil BV’ gevestigd. Het water stroomt over een betonnen molengoot. Het rad is verdwenen. Na de waterval buigt de beek scherp naar het noorden af. Interessant is de plaats waar deze onderbeek weer in de oorspronkelijke bedding terugkeert en dan afbuigt naar het oosten. Nu nog is hier een sterke kwel waarneembaar. Dit blijkt uit het blauwe vlies op het water a.g.v. de aanwezige ijzerbacteriën.
Al in 1294/1295 stond er een korenmolen aan de Oude beek, een dwangmolen van de graven van Gelre. De molen bevond zich aan de benedenloop van de beek bij het gehucht Lieren. De molen heette wel Gasthuismolen naar het Arnhemse St Petersgasthuis dat de molen in 1533 kocht. Hetzelfde gasthuis bouwde een paar jaar later een volmolen stroomopwaarts op dezelfde beek. Deze is in 1601 verbouwd tot papiermolen: de latere Tullekensmolen die kort voor 1720 werd verdubbeld.
Tussen de Tullekensmolen en de Gasthuismolen bouwde Marten Orges in 1606 een papiermolen, de Kleine Molen, de latere Ruitersmolen.
Klarenbeek top
Na de kruising met het Apeldoorns Kanaal door middel van een zogenaamd sifon, begint de zes km lange opleiding naar Klarenbeek waar de Kopermolen te Klarenbeek stond. Op de molenplaats is een dubbele waterval.. Rond 1745 werd de Beekberger Beek vanaf Den Overlaat omgeleid en opgeleid met dijkjes, en op het landgoed werd een molenvijver aangelegd. Deze vijver of wijerd, genaamd “De Wierd”, heeft een oppervlakte van drie hectare en een diepte van twee meter en zorgt voor een totaal verval van 2,5 meter. De Wierd is voor een groot stuk van een met leem beklede dijk voorzien.Bovenstrooms van deze wijer ligt parallel aan de opgeleide beek een lange nieuwe beekloop die overgaat in het Verloren Beekje. Dat is mogelijk een restant van de oorspronkelijke loop. Het Verloren Beekje komt bij de Polsveenweg uit op de Loenense Beek die vanaf dit punt Voorster Beek heet. De Beekbergse Beek heet na de kopermolen Klarenbeek. Deze mondt uit in de Voorster Beek waar deze de spoorlijn Apeldoorn-Zutphen kruist.
De kopermolen waaraan de naam Krepel (één van de stuwende krachten van de aanleg van het Apeldoorns Kanaal) onverbrekelijk is verbonden, werd een groeiend bedrijf dat met zijn tijd meeging. Maar het deelde ook in de economische ups en downs. In de dertiger jaren van de 19e eeuw voorzagen twee stoommachines al in de toenemende energiebehoefte. In 1870 werd de koperfabriek opgeheven en kreeg de molen een nieuwe bestemming als houtbewerkingsbedrijf. Het is nu uitgegroeid tot een grote moderne fabriek. De onderneming was (en is) op economisch en sociaal terrein een stuwende kracht voor het dorp Klarenbeek.
Verloren Beektop
Aan de Verloren Beek, ook wel het Verloren Beekje genoemd, stond vanaf 1734 enige tijd de Kleine Kopermolen te Appen. Verder stroomafwaarts, ten oosten van het Apeldoorns Kanaal, ligt de Klarenbeek, waar na elkaar twee kopermolens hebben gestaan. De grote kopermolen of Kopermolen te Klarenbeek dateert uit het midden van de 18e eeuw. Het was een molen met onderslagrad met een doorsnee van 8 el en 66 duim (ruim 7 meter) en schoepen van 3 el en 40 duim (ruim 3 meter). De Beekbergse Beek werd er voor om- en opgeleid. De oude bedding werd daarna aangeduid als het Verloren Beekje.
Beekbergse Poorttop
De beekloop maakt deel uit van een geplande ecologische verbinding van de Veluwe naar de IJssel. Dit wordt de Beekbergse Poort genoemd.
In december 2004 verscheen bij de Dienst Landelijk gebied het ‘Visie en uitvoeringsprogramma Beekbergse Poort’. De ‘poorten’ rondom de Veluwe worden gepland als ecologische verbindingszones tussen de Veluwe en omringende gebieden. De ‘Hierdense Poort’ is een ander voorbeeld.
De Beekbergse Poort omvat een brede strook tussen het Veluws natuurgebied en het IJsseldal. Aan de westkant vormen Beekbergen en Loenen min of meer de grens; aan de oostkant is voorbij Voorst de IJssel de natuurlijke grens. Binnen dit gebied ligt een aantal uit natuur- en landschapsoogpunt waardevolle terreinen: beken, broekgebieden, landgoederen en het Beekbergerwoud, waar Natuurmonumenten een begin heeft gemaakt met herstel van dit vroegere oerbos. Kort gezegd: Beekbergse Poort is een plan dat door allerlei verbindingen, en het wegnemen van belemmeringen en beperkingen daarin, de biologische waarden in deze strook wil vergroten.
Beekbergerwoud
De ontginning van dit moerasbos vond plaats rond 1870. Het 300 à 400 ha grote Beekbergerwoud, ook wel Elsbos geheten, was gemeenschappelijk eigendom van de geërfden van de Lierdermark. Het bos bracht nauwelijks wat op en de geërfden besloten in 1869 tot ontwatering, kap en ontginning. Ze vonden een koper die de klus met veel mankracht in 1871 voltooide.
Velen betreurden de kap van dit laatste Nederlandse oerbos. Natuurliefhebbers hadden al decennia lang de bijzondere natuurwaarden van ‘Het Woud’ onderzocht en gepubliceerd. Uit bodemonderzoek bleek dat het gebied al ongeveer 8000 jaar bos was geweest. De natuurbescherming zou echter pas enkele decennia later in organisaties vorm krijgen.
april 2023
