Bevroren sprengenbeek en vistrap in Ugchelen

Februari 2012, een bevroren sprengenbeek en vistrap in Ugchelen. Foto’s: Nel Appelmelk

Vistrap – Nel Appelmelk	Beek Ugchelen – Nel Appelmelk

  Fauna-uittrede-plaats (fup) Met de grondige renovatie, eind 2010-begin 2011, van het diepliggende sprengengedeelte van de Orderbeek in het Orderbos van Apeldoorn verdwenen ook de oude doorwaadbare plaatsen voor het wild. De nieuw aangebrachte beschoeiing aan weerszijden van het sprengentraject bleek achteraf een te hoog obstakel voor jonge zwijntjes en leidde tot de verdrinkingsdood van de biggen. Vanuit het water was het blijkbaar moeilijk de barrière te nemen. Het Waterschap Veluwe, onder wiens beheer de renovatie is uitgevoerd, heeft vervolgens in het bostraject drie zwijnensluisjes, officieel een fauna-uittrede-plaats of korter een fup, aangebracht. De plekken liggen in de nabijheid van de oorspronkelijke wildwissels. De onderbreking van de palenrij biedt de kleinere dieren nu een veilige doorgang. (Ingezonden door Bram de Bruin, Apeldoorn) Zwijnensluisje Orderbeek – (foto: B. de Bruin, Apeldoorn) Stromend water op de Veluwe als energiebron; nieuwe kansen Eeuwenlang heeft stromend water op de Veluwe gediend als energiebron. Waterstromen, vaak uit speciaal daarvoor gegraven sprengenbeken, dreven watermolens aan. In de 17e en 18e eeuw telde de Veluwe bijna 200 watermolens met verschillende functies. Zo’n 150 daarvan waren papiermolens: het begin van de papierindustrie op de Veluwe. De ontwikkeling van nieuwe energiebronnen, de stoommachine, elektriciteit, betekende het einde van water als energiebron. De watermolens verdwenen; er zijn er nog slechts een paar over. Een enkele (overgebleven) molen werd en wordt nog gebruikt voor opwekking van elektriciteit. Aan het waterrad is dan een generator gekoppeld. In oorlogstijd was dat voor de gebruiker een uitkomst. Tegenwoordig is het meer hobby en curiositeit: het brandend lampje bewijst dat stromend water inderdaad energie levert. De opgewekte vermogens zijn zeer gering vooral ook omdat de hoeveelheid water tegenwoordig te beperkt is. Verrassend zijn nieuwe ontwikkelingen op het gebied van energievoorziening door stromend water van sprengenbeken. Het speelt zich af bij het Apeldoorns Kanaal in de omgeving van Hattem. Het Apeldoorns Kanaal wordt op veel plaatsen gevoed met water dat door sprengenbeken wordt aangevoerd. Bijvoorbeeld, bij Heerde mondt de Grift uit in het Apeldoorns Kanaal en in de Grift stroomt het verzamelde water van de meeste Apeldoornse sprengen. De Grift is veel ouder dan het Apeldoorns Kanaal. In feite is bij de aanleg van het kanaal vanaf Heerde tot de monding in de IJssel het tracé van de Grift gevolgd. Water van een deel van de Veluwse sprengen en beken wordt dus door Grift en Apeldoorns Kanaal afgevoerd naar de IJssel. Wanneer je het Apeldoorns Kanaal vanaf Wapenveld stroomafwaarts volgt richting Hattem passeer je het terrein van de voormalige Berghuizer Papierfabriek. Even later loopt daar parallel aan het kanaal de Oude Grift, een oude arm van de oorspronkelijke Grift, en daarna een zijarm van het kanaal. Aanvankelijk, direct na de bouw van de Berghuizer Papierfabriek omstreeks 1840, werkte de fabriek voor een deel met stromend water als energiebron. In de Oude Grift waren een drietal, later misschien zelfs vier, raderen geplaatst die machines aandreven. Het verval was op die plaats ca 2,5 meter. Tegenwoordig wordt hier de Oude Grift van het kanaal gescheiden door een stuw, de Hezenbergerstuw. Het verval is er nog steeds: de Oude Grift ligt ca 2,5 meter lager dan het kanaal. Dat niveauverschil wordt bij de Hezenbergerstuw sinds kort gebruikt voor een waterkrachtcentrale. Een deel van het water wordt door een vijzel geleid. Aan de vijzel is een generator gekoppeld. De energie die hiermee opgewekt wordt is naar verwachting voldoende om ruim veertig huishoudens van stroom te voorzien! En continu: er is het hele jaar door meer dan voldoende water aanwezig. Zowel de plaats, Nederland, de Veluwe, als het opgewekte vermogen is heel bijzonder! De vraag is nu of dit project elders op de Veluwe herhaald kan worden. Verval is wel te vinden, bijvoorbeeld bij nog aanwezige watervallen en bij vispassages. Maar een probleem is wellicht de beschikbare hoeveelheid water. Het wordt uitgezocht en wie weet……. Hoe dan ook, het Veluwse water krijgt op deze wijze de oorspronkelijke bestemming terug, n.l. functioneren als energiebron. Anders dan vroeger, maar toch! Hezenberger Waterkrachtcentrale Bron: Waterschap Veluwe / De Stentor   ‘Opgeleide beek’ in Oostenrijk Bijgaand een foto genomen in Oostenrijk, dichtbij de Millstätter See. Het waterrad wordt aangedreven door water dat door de goot (verlengde van de hier onzichtbare beek) geleid wordt. Millstätter See. Het principe van ‘de opleiding’ – Foto: Gerard Smid   Oude ansichtkaarten / foto’s W. Noorlander uit Vilsteren stuurde ons een oude ansichtkaart (met een postzegel van 1,5 cent!). De foto toont de Cannenburghermolen in Vaassen voor de brand in 1940. Bedankt! Molen van het Kasteel Cannenburgh – Oude ansichtkaart voor 1940 (W. Noorlander, Vilsteren)