De voorjaarsexcursie van de Bekenstichting ging dit jaar naar Kasteel Biljoen. Dit kasteel en de Beekhuizerbeek hebben veel met elkaar te maken. Vandaar dit keer aandacht voor de
Beekhuizerbeek
De Beekhuizerbeek is van oorsprong een bronbeek waaraan later sprengkoppen zijn toegevoegd.
De beek ontspringt in een grote, diep ingegraven sprengkop in het bosgebied ten noordoosten van Velp, bij de Beekhuizense Weg. Stroomafwaarts is er ter hoogte van het paviljoen ‘Beekhuizen’ een waterval met daarna een smalle vijver. Verderop gaat het water opnieuw over een waterval en voedt dan de grote siervijver te Beekhuizen. Het hoogteverschil van de waterval werd dichtbij gebruikt voor de voormalige Papiermolen op Beekhuizen. Van deze molen is niets bewaard gebleven. De vijver heeft overigens niets met deze vroegere molen van doen.
Vanaf hier stroomt de beek langs de oostzijde van de bebouwde kom van Velp. Verder stroomafwaarts staat aan de voet van de Keienberg een wit gepleisterd molenaarshuis met muurankers 1617. Dit gerestaureerde huis en het molenhoofd met waterval zijn de restanten van de Papiermolen aan de Keienberg. Vanaf hier loopt de beek door tuinen van woningen. Na een korte opleiding ligt in een particuliere tuin een molenhoofd met waterval, restanten van de voormalige Papiermolen Het Horstje. De opleiding is de eerste duidelijk zichtbare in deze beek.
Net over de spoorlijn Arnhem-Dieren ligt na een korte opleiding een waterval met molenhoofd, de enige tastbare herinnering aan de Molen van Broekerhave of Papiermolen aan het Kaarsemakersgat. Vervolgens voedt de beek de vijver en slotgracht van Kasteel Biljoen. Het water stroomt tenslotte door de uiterwaarden richting Rheden om daar in de IJssel uit te komen.
Kasteel Biljoen – Boek Bekenstichting
Watermolens aan de Beekhuizerbeek
Aan de Beekhuizerbeek stonden vóór 1600 twee korenmolens: de Korenmolen van het Kasteel Overhagen en de Molen van Broekerhave. Deze laatste wordt ook wel Molen aan het Kaarsemakersgat genoemd. Deze molen is wellicht gebouwd op de plaats van de oudst bekende Veluwse watermolen, voor het eerst genoemd in 1025 als molen van het goed ‘Bruoche’ of Ten Broeke. Beide molens waren in de 18e eeuw in gebruik als papiermolen. Elders werden aan de beek twee nieuwe papiermolens gebouwd, de Molen aan de Keienberg in 1617 en Papiermolen Het Horstje in 1630. Tenslotte werd in 1685 nog een papiermolen gebouwd, de Papiermolen op Beekhuizen. Bij Kasteel Biljoen heeft ook nog een Wasmolentje gestaan. Alle molens zijn afgebroken of verbrand. Soms is er op de vroegere molenplaats nog iets te vinden dat aan de molen herinnert. Een latere Papiermolen van Kasteel Overhagen werd omstreeks 1787 gesloopt in verband met de vijveraanleg van Biljoen.
De Beekhuizerbeek als parkbeek
Nadien is de beek vooral een parkbeek geworden en gebruikt voor voeding van de vijvers van Beekhuizen en Biljoen. Deze parken waren vroege voorbeelden van de Engelse landschapsstijl. De tuinarchitect J.D. Zocher sr. werkte een aantal jaren zowel op het landgoed Beekhuizen als Biljoen. In de bovenloop bij het hotel Beekhuizen was een fontein. En volgens een beschrijving uit 1790:
“De menigvuldige watervallen, waar van er een ter hoogte van 27 à 28 voeten met groot gedruisch ter neder stort, ene andere ter breedte van 20 voeten en zeer ryk van water, by het schynen van de zon ene overheerlyke vertooning opleverd, een derde van 27 trappen afrollende in een stuk water midden tusschen hoge gebergen, dat door zyne uitgestrektheid meer na een meyr, dan na een gegraven vyver gelykt, en een volmaakt Zwitsers gezigt opleverd; terwijl een vierde met een breed vlies over een grot stortende, het ligt als door een zuiver glas in dezelve inlaat, en die grot tot ene alleraangenaamste en verfrisschende schuilplaats in de hitte van de zomer doet verstrekken.”
Rond 1870 werden Beekhuizen en Biljoen eigendom van Johann Heinrich Wilmhelm Lüps. Vanaf dat moment was het een aaneengesloten lustpark slechts gescheiden door de weg en spoorweg Velp – Dieren. Sinds 2008 is Biljoen eigendom van Geldersch Landschap en Geldersche Kastelen en is de helft van Beekhuizen als onderdeel van Nationaal Park Veluwezoom van Natuurmonumenten. De andere helft heeft de gemeente Rheden in eigendom. Het gebied kent een rijke flora en fauna met zeldzame planten en dieren.
