| Grift | gegraven beek uit middeleeuwen | Open in Beken Atlas Veluwe |
Grift
De werkzaamheden aan de herinrichting van de Grift, die vanaf 2011 zijn uitgevoerd, vormen de afronding van het beekherstelprogramma van het toenmalige Waterschap Veluwe. Het Raamplan Grift , dat uit verschillende deelplannen bestaat, werd in 2010 door het toenmalige Waterschapsbestuur goedgekeurd. De eerste fase is in 2013 afgesloten en in 2015 volgde de afronding van het resterende deel tot en met Heerde. Veel Oost-Veluwse beken monden dan uit op de Grift of worden er op aangesloten. Overigens is de gemeente Apeldoorn al vanaf 2002 bezig met het weer bovengronds brengen van de Grift binnen het stedelijk gebied.
Met het herstel van de Grift ontstaat
– een veilige Grift met een waterbodem die geen gevaar oplevert voor de volksgezondheid;
– een klimaatbestendige Grift, die neerslagpieken kan opvangen evenals periodes van grote droogte;
– een landschappelijk ingepaste Grift, die voldoet aan de huidige ecologische eisen en waarlangs het een plezier is om te wandelen of te fietsen.
Hoe worden deze herstelpunten gerealiseerd?
Algemeen uitgangspunt is dat het beekwater met de beste kwaliteit naar de Grift afstroomt. Water van mindere kwaliteit wordt geloosd op het Apeldoorns Kanaal, dat echter in kwaliteit niet achteruit mag gaan.
Bij de herinrichting van de Grift wordt door het waterschap rekening gehouden met de cultuurhistorische- en archeologische waarden van de beek en het omringende gebied.
Alhoewel het geen primaire taak is van het Waterschap, is er toch voor gezorgd dat recreatie langs de Grift aantrekkelijker is geworden, zonder dat dit ten koste gaat van de andere functies.
Historie
Oorspronkelijk is de Grift door monniken gegraven om lager gelegen gronden geschikt te maken voor landbouw en veeteelt. Vanaf de 14e eeuw zijn, ten behoeve van de opkomende papierindustrie op de Veluwe, veel sprengen gegraven. Het water van deze beken werd afgevoerd via de Grift. In de 17e eeuw zijn plannen gemaakt om de Grift bevaarbaar te maken. Een tijdlang is dit met platte schepen mogelijk geweest. De scheepvaartfunctie werd later overgenomen door het ernaast gegraven kanaal. Toen de hoogtijdagen van watermolens voorbij waren, raakte de Grift in verval. Later werd de Grift door toenemende bebouwing ook gebruikt als openbaar riool. Omdat de Grift halverwege de vorige eeuw voor steeds meer overlast ging zorgen, is toen besloten om de Grift in het stedelijk gebied van Apeldoorn ondergronds te brengen.
In deze tekst wordt de Grift in vier delen beschreven, namelijk:
– de Grift vanaf het begin in de bebouwde kom van Apeldoorn tot de Anklaarseweg;
– het deel vanaf de Anklaarseweg tot aan de Jonasbrug bij Vaassen;
– het deel vanaf de Jonasbrug tot aan de Zuukbrug bij Epe;
– het traject vanaf de Zuukbrug tot aan de uitmonding in het Apeldoorns Kanaal bij Heerde.
De Grift binnen de bebouwde kom van Apeldoorn top
De Grift binnen de bebouwde kom van Apeldoorn
De Grift is de hoofdbeek in het bekenstelsel van Apeldoorn. Het brongebied wordt gevormd door een aantal sprengenstelsels waaronder die van Ugchelse beek, de Winkewijert en de Beek in het Orderveen. Vanaf de samenvloeiing van de Ugchelse beek en de Eendrachtsspreng, op de hoek Jachtlaan – Europaweg, krijgt de beek zijn naam de Grift.
De oorspronkelijke Grift werd in meerdere delen gegraven om het water dat van de Veluwe kwam naar de IJssel te leiden. De Monnikhuizer Korenmolen, de oudste van Apeldoorn, stond al in 1335 langs de bovenloop van de Grift. In de daaropvolgende eeuwen hebben er verschillende molens langs de Grift in Apeldoorn gestaan, waaronder olie-, papier- en kopermolens: de Papiermolens op Holthuizen, de Papiermolen Tepelenberg en de molens De Vlijt. In 1610 is benedenstrooms van De Vlijt, het grootste molencomplex van Apeldoorn, de Grift verlegd en opgeleid voor de bouw van de Stinkmolen. Deze groeide uit tot een molencomplex van 3 papiermolens, die tot begin jaren dertig van de vorige eeuw hebben gewerkt. Hiervan rest alleen nog een vermoedelijke basis voor een kollergang in een bosterreintje gelegen tussen de Vlijtseweg en het sportterrein van Robur et Velocitas. In het stedelijke gebied van Apeldoorn zijn verder nagenoeg alle resten van de vroegere molenindustrie verdwenen. Met het verdwijnen van de aan deze molens gerelateerde industrieën, verdween ook de Grift uit het zicht in een groot deel van Apeldoorn. Het tracé van de beek van Waterloseweg tot Anklaarseweg werd mede gebruikt voor het aanleggen van het hoofdriool in Apeldoorn.
Vanaf 2002 is de Grift weer in fases bovengronds gebracht. Hierbij is zoveel mogelijk de oorspronkelijke loop gevolgd, maar wel voorzien van een moderne vormgeving. De Grift heeft nadrukkelijk een rol gekregen in het afvoeren van hemelwater om zo het riool te ontlasten waardoor minder regenwater naar de rioolzuiveringsinstallaties wordt geleid.
De start van het herstel vond plaats in 2002 met het bovengronds brengen van de Grift in de Hofstraat.
Tussen 2007 en 2012 is de Grift Noord tussen Deventerstraat en de Anklaarseweg weer zichtbaar gemaakt in een grotendeels nieuw tracé. Het beekprofiel heeft plaatselijk natuurvriendelijke oevers gekregen waardoor er niet alleen ruimte voor waterberging is gecreëerd, maar ook flora en fauna beter tot ontwikkeling kunnen komen. In 2011 en 2012 is de Grift in de Beurtvaartstraat weer bovengronds gebracht. In deze buurt is de hemelwaterafvoer van een deel van de bebouwing en openbare ruimte afgekoppeld van het riool en dit water wordt nu naar de beek geleid. Opvallend in de beek zijn verder 23 waterspuwers van kunstenares Tanja Smeets.
In 2012 en 2013 is de Grift langs de Waterloseweg en de Prins Willem Alexanderlaan aangelegd. Hier sluit de beek aan op het in 2014 gerealiseerde Catharina Amaliapark. Tot die tijd was het een grote parkeerplaats, nu is boven op een ondergrondse parkeergarage een park aangelegd waarin de beek zich verbreedt in een aantal bassins inclusief vistrappen.
In diezelfde periode is de Grift bij de Jachtlaan-Europaweg aangepakt. De afvoer is verbreed omdat hier diverse beeksystemen samenvloeien. Ook is speciaal aandacht gegeven aan de bereikbaarheid van de stroomopwaarts gelegen beken voor vissen. Op deze wijze is de Grift voor iedereen weer zichtbaar in Apeldoorn op een klein stukje na. Tussen Hofstraat en Stationsstraat loopt de Grift nog steeds ondergronds, maar er bestaan plannen om ook dat laatste stukje Grift weer bovengronds te krijgen.
De Grift vanaf de Anklaarseweg tot de Jonasbrug top
Vanaf hier verlaat de Grift het stedelijk gebied van Apeldoorn. Direct na de uitmonding van de Koningsbeek in de Grift is hier de watergang licht meanderend om het terrein van de rioolwaterzuivering van het Waterschap Vallei en Veluwe gelegd. In het verleden vond hier bij extreme regenval riool overstort in de Grift plaats. Om de kwaliteit van het Griftwater te kunnen garanderen is er nu een nieuwe watergang / overstort aangelegd tussen de rioolwaterzuivering en het Apeldoorns kanaal. Bovendien is er op het terrein van de rioolwaterzuivering een extra opvang van 20.000m3 gerealiseerd. In het verre verleden heeft hier, voordat het Apeldoorns Kanaal werd gegraven, nog een papierfabriek gestaan. De naam ervan is alleen nog terug te vinden op het straatnaambord “Halvemaanweg”. Vanaf hier tot in Heerde zijn beide watergangen grotendeels gescheiden door een recreatief fietspad. Achtereenvolgens stroomt daarna het beekwater van de Papegaaibeek en de Wenumsebeek via een vistrap in de Grift.
Door de nog aanwezige aquaducten over de Grift werd vroeger het beekwater rechtstreeks in het kanaal gevoerd. Na de Ramsbrug is de Grift verbreed met natuurvriendelijke oevers waardoor neerslagpieken beter kunnen worden opgevangen en tegelijkertijd flora en fauna meer kansen krijgen.
Tussen Apeldoorn en Vaassen ligt het natuurgebied “Wenumse Poel” gevormd op de plek van de voormalige viskweekvijvers van de Heidemij. Hier vormt de Grift een zgn. robuuste zone. Deze doet dienst als waterberging maar fungeert ook, samen met het natuurgebiedje, als leefgebied en stapsteen voor de verspreiding van planten en dieren.
De Grift wordt hier om en door het natuurgebied geleid en herneemt daarna haar oorspronkelijke bedding. In dit gebied ligt ook de monding van de Egelbeek die hier ongeremd haar gang mag gaan op weg naar de Grift.
Net voor Vaassen ligt de monding van de Dorpse Beek. Op deze beek wordt nog rioolwater geloosd en het Waterschap onderzoekt de mogelijkheid om deze minder schone beek over te zetten naar het Kanaal.
De Grift vanaf de Jonasbrug tot aan de Zuukbrug top
Na de Jonasbrug liggen de Rode Beek en de Hartense Molenbeek. Aan de oostkant van Vaassen stroomt de Grift binnen een brede corridor. Net boven Vaassen bevindt zich een water verdeelwerk (de Vaassense Overlaat) dat, indien nodig, het Apeldoorns Kanaal van kwalitatief goed water kan voorzien. De kwaliteit van het water in het Apeldoorns Kanaal wordt hierdoor verzekerd. Tevens kan op deze manier een surplus aan water worden afgevoerd.
Eenzelfde type overlaat ligt iets verder bij de Smallertse Beek. Net voor dit laatste verdeelwerk mondt de Nijmolense Beek uit in de Grift. Voor de Vaassense Overlaat hebben vroeger de Griftse molens gestaan.
Tussen Emst en Epe ligt de Grift in een 50 meter robuuste natte zone. Samen met het natuurgebied Vossenbroek Oost maakt dit deel uit van een zogenaamd top-lijstgebied. Net onder Epe komen de Klaarbeek en de Verloren Beek samen. Ze zorgen er via een verdeelwerk voor, dat samen met de Grift de bezinkingsvijvers van Vitens van water worden voorzien. Het water wordt uit het ontvangstbekken via een buizenstelsel naar de infiltratieplassen in het gebied ‘De Dellen’ aan de westkant van Epe gepompt.
De Grift van Zuukbrug tot Heerde top
Bij Zuuk, ca. 100 meter noordelijk van de brug over de Oenerweg, mondt de Dorpsbeek van Epe uit op de Grift. Daarna, iets noordelijk van de Vemderbrug, sluiten de Horsthoekerbeken aan op de Grift. De Dorpsbeek van Epe ontvangt ook gezuiverd water uit de rioolwaterzuiveringsinstallatie van Epe. Verder stroomt de Grift door het gebied ‘Vemde’. Onderweg is een aantal verbredingen met mogelijke broedplaatsen voor beekvissen.
De laatste beek naar de Grift is de Wendhorsterbeek bij Heerde. Ten oosten van Heerde, voorbij landgoed Bonenburg, verdwijnt de Grift daarna in Het Apeldoorns Kanaal.
