Educatie: de kracht van stromend water

Door Marianne Poorthuis, najaar 2020

Nadat in het jubileumjaar veel activiteiten ontplooid zijn voor de jeugd, met name activiteiten met scouting-groepen, heeft het bestuur van de Bekenstichting het plan opgevat om het project voor de scholen, dat 12,5 jaar geleden ontwikkeld is, nieuw leven in te blazen.

Het project Raderen draaien heeft vanaf 2008 op het programma gestaan van veel basisscholen op de Veluwe. Hierbij konden de leerkrachten kiezen uit drie verschillende leerlijnen:

1. Een excursie voor de leerlingen, met de nadruk op de relatie tussen cultuurhistorie en ecologie, stond 12,5 jaar lang op het programma van diverse scholen in de omgeving Heerde, Epe, Vaasen. Dankzij zeer betrokken contactpersonen van de Bekenstichting, te weten Heiko Tjabringa, Ben Bolt, Jan Harmen Bosch, Dirk van Alphen en last but not least de oud-onderwijzer Arend Strikwerda (nog steeds betrokken), kon dit programma ieder jaar weer doorgang krijgen. Ook in de gemeente Rheden heeft dit programma een aantal jaren met groot succes gedraaid. De contactpersoon van de Bekenstichting, en dat was ikzelf, zorgde daar voor de realisatie van het programma op verschillende scholen en bij verschillende beken in Rozendaal, Velp, Laag-Soeren en Spankeren.

2. Een programma met de focus op techniek, met name het opwekken van energie door waterkracht, is door het Nederlands Watermuseum in Arnhem verder doorontwikkeld en scholen kunnen daar nog steeds op intekenen.

3. De leerlijn creatief was ondergebracht bij de Middelste molen in Loenen en in de toekomst kunnen de scholen daar ook weer kennismaken met het handmatig papierscheppen. Via de Stichting Papiergeschiedenis in Renkum is een leskist voor het papierscheppen ontwikkeld, waar scholen ook nog steeds gebruik van kunnen maken. Zie ook: https://www.erfgoedtools.nl/games/reeksspel/speel/4Z642L39

De kracht van stromend water.

In de afgelopen tijd is het programma Raderen draaien doorontwikkeld tot een programma voor omgevingsonderwijs met aandacht voor erfgoed en natuur. De naam wordt: De kracht van stromend water. Leerlingen maken kennis met vroege bedrijvigheid op de Veluwe en diverse functies van sprengenbeken en watermolens in de omgeving van de school. Het programma maakt een integraal onderdeel uit van het schoolprogramma; scholen moeten voldoen aan bepaalde kerndoelen en met dit programma wordt daaraan tegemoet gekomen. Het programma komt op de website ‘Reizen in de Tijd’ te staan, zodat de scholen het aanbod zien en ervoor in kunnen tekenen.

Via de coördinator van de Bekenstichting worden afspraken gemaakt met alle betrokkenen. Lieuwe Dijkstra zal dat de komende jaren vanuit het bestuur van de Bekenstichting op zich nemen.

De leerkrachten introduceren het programma op school aan de hand van de video ‘Vind jij met water spelen ook zo leuk’. Leerlingen maken zo kennis met een aantal begrippen die specifiek zijn voor dit onderwerp, zoals wijerd, sprengkop, etc.  Met het memoryspel  ‘Van sprengkop tot koningswiel’  dat de leerlingen zelfstandig kunnen spelen, komen de begrippen nog eens naar voren.

Ook krijgen de leerlingen zoekopdrachten waar ze kennis kunnen ophalen via het molen- en bekenregister van de Bekenstichting.

De leerkracht zorgt weer voor de afronding van het project op school. Hier reflecteren de leerlingen samen met de leerkracht op hetgeen aan de orde is geweest tijdens de Bezoekles, de excursie naar een sprengenbeek of een (voormalige) watermolenplaats, en vormen zich een mening over de invloed van de mens op het landschap in zijn eigen omgeving en over het behoud van sprengenbeken en watermolens of voormalige watermolenplaatsen.

De Bezoekles wordt verzorgd door specialisten van de Bekenstichting. Zij heten de leerlingen welkom bij een beek in de omgeving van de school en vertellen over de unieke historie van het landschap van de Veluwe en de vroege bedrijvigheid. De leerlingen maken kennis met het cultureel erfgoed en de natuurlijke aspecten die daarmee te maken hebben.

Zo maken ze in Rozendaal kennis met het bronwater in sprengkop De Raaf, met de plek van een voormalige kopermolen en leren ze hoe energie opgewekt wordt met waterkracht. Ook onderzoeken ze hoe de waterkwaliteit is van het Rozendaalse bronwater. In Laag-Soeren gaan de leerlingen naar een nog in werking zijnde wasserij en leren hoe het heldere bronwater uit de sprengkoppen daar geschikt voor was/is. Daar zullen ze een onderzoekje doen naar de verschillende hardheden van (sprengen) water.

In Heerde bestaat de luxe dat de leerlingen voor de Bezoekles ontvangen kunnen worden in de sprengenkamer, een boeiende fietstocht kunnen maken langs de sprengenbeek en de Bezoekles kunnen beëindigen bij voormalige watermolen De Hoop. Voordat de specialisten van de Bekenstichting de leerlingen uitzwaaien hebben ze kunnen zien hoe een voormalige papier- of korenmolen herbestemd is tot een conferentieoord.

In Heerde, Rozendaal en Laag-Soeren zullen aan het begin van het komende schooljaar de pilots plaats vinden. Daarna wordt het programma verfijnd en verder uitgerold. Er zijn al contacten gelegd met scholen en medewerkers van De Beken in Renkum, met de specialisten van de Bekenstichting in Brummen, Spankeren, Vaassen en Epe. Het zou mooi zijn als dit programma Veluwe-breed uitgerold kan worden.

Wie de jeugd heeft, heeft de toekomst…, maar … de toekomst van de sprengenbeken hangt ook af van de betrokkenheid van de jeugd. Wie in zijn kinderjaren in de beek heeft gespeeld, is later gemotiveerd om mee te werken aan het behoud en het beheer van de sprengenbeken.

Marianne Poorthuis
Educatie en Cultuurhistorie Bekenstichting

13 augustus 2020

Kerndoelen:

Nederlandse taal
Kerndoel 1: De leerlingen leren informatie te verwerven uit gesproken taal. Ze leren tevens die informatie, mondeling of schriftelijk, gestructureerd weer te geven.
Oriëntatie op jezelf en de wereld, domein natuur en techniek
Kerndoel 40: De leerlingen leren in de eigen omgeving veel voorkomende planten en dieren onderscheiden en benoemen en leren hoe ze functioneren in hun leefomgeving.
Oriëntatie op jezelf en de wereld, domein ruimte
Kerndoel 50: De leerlingen leren omgaan met kaart en atlas, beheersen de basis-topografie van Nederland, Europa en de rest van de wereld en ontwikkelen een eigentijds geografisch wereldbeeld.
Oriëntatie op jezelf en de wereld, domein tijd
Kerndoel 51: De leerlingen leren gebruik te maken van eenvoudige historische bronnen en ze leren aanduidingen van tijd en tijdsindelingen te hanteren.
Kerndoel 52: De Leerlingen leren over kenmerkende aspecten van het tijdvak ‘Burgers en stoommachines’.
Kunstzinnige oriëntatie
Kerndoel 56: De leerlingen verwerven enige kennis over en krijgen waardering voor aspecten van het cultureel erfgoed.