November 2013. De najaarsexcursie van de Bekenstichting ging dit jaar naar de Lunterse Beek en Fort Daatselaar. Dit keer aandacht voor de Lunterse beken.
Lunterse beken zijn kwel- of laaglandbeken. Rondom Lunteren ontstaan en stromen een groot aantal beken. De belangrijkste hiervan zijn de Lunterse Beek, de Meulunterse Beek overgaand in de Overwoudse Beek, de Veender Beek welke overgaat in de Fliertse Beek, de Buzerdse Beek en de Nederwoudse Beek. De cultuurhistorische betekenis van deze beken is niet groot; er hebben nooit watermolens of wasserijen aan deze beken gestaan.
Het stelsel van de Lunterse beken is complex. Het water komt veelal uit zijslootjes die haaks op de beken staan. De beken waren slecht toegankelijk door afrasteringen en hekken, maar door de uitgezette klompenpaden zijn de beken beter bereikbaar geworden. Wandelaars kunnen de beken nu op meerdere plaatsen tegenkomen, ofwel bij kruising van wegen met de beken of op paden langs de beken.
De Lunterse Beek ontspringt ten westen van Lunteren, net in de bebouwde kom langs de rondweg, iets noordelijk van de Klomperweg. De beek stroomt naar het westen langs industrieterrein De Stroet richting Renswoude en Scherpenzeel. Een eindje ten westen van de kruising van de beek met de A30 komt de Overwoudse Beek uit in de Lunterse Beek. Ten noorden van Renswoude voegen eerst de Nederwoudse Beek en even verderop de Fliertse Beek zich bij de Lunterse Beek. De Lunterse Beek stroomt vervolgens onder Scherpenzeel langs en komt daar uit in het Valleikanaal.
De Veender Beek ontspringt ten zuiden van Lunteren en komt tussen Ederveen en Renswoude uit in de Fliertse Beek. De Meulunterse Beek ontspringt ten noorden van het Wekeromse Zand in de buurt van de Valkse Engweg. Vanaf de kruising met de spoorlijn Amersfoort-Ede wordt de beek Overwoudse Beek genoemd. De Nederwoudse Beek begint iets noordelijker en aan de westzijde van dezelfde spoorlijn, net zuidelijk van de gemeentegrens Ede-Barneveld. De Buzerdse Beek, ontstaat bij de ‘Buzerd’, een landgoedachtig waardevol gebiedje, liggend aan de oostkant van de A30 en voegt zich ten westen van de A30 bij de Nederwoudse Beek.
Ecologische verbindingszone
Het gebied dat zich uitstrekt van de noordkant van het Wekeromse Zand tot aan de noordkant ven Renswoude is aangewezen als deel van een ecologische verbindingszone. De verbindingszone moet vooral diersoorten als dassen en boommarters de mogelijkheid bieden om van de Veluwe naar de Utrechtse Heuvelrug te trekken. Daarnaast moeten de nattere delen van de zone, met name de Nederwoudse Beek en de Buzerdse Beek die in de zone liggen, ook voor diersoorten als kamsalamander en vissen weer een aantrekkelijk leefgebied worden. In 1999 is met de realisatie van deze verbindingszone gestart.
In het gebied rondom voormalig Fort Daatselaar zijn nu ook poelen aangelegd en is het maaiveld verlaagt, waardoor flora en fauna weer kansen krijgen.
Fort Daatselaar
Ten noorden van Renswoude, en even te noorden van de Lunterse Beek, ligt het voormalig fort Daatselaar, onderdeel van de Grebbelinie. De slotgracht van dit fort heeft ooit (situatie omstreeks 1850) stromend water gehad, gevoed door de oude loop van de Lunterse Beek.
Daar waar de Lunterse Beek de Slaperdijk kruist, ook een deel van de Grebbelinie, kwam de Sprakelaarsbeek uit in de Lunterse Beek. Die situatie is nu met het gereedkomen van het Plan Daatselaar 3 veranderd. De oorspronkelijke loop van de Lunterse Beek was al in een eerdere fase
hersteld en het water wordt nu weer door de oorspronkelijke loop langs de Slaperdijk geleid, samen met het water van de Sprakelaarsbeek, dat in een nieuw aangelegde natte zone met poelen uitkomt. De stuw in de Slaperdijk is nu een vaste overstort geworden, waardoorheen nog wel water stroomt, maar dit deel van de Lunterse Beek, zoals die tot de zomer van 2010 stroomde, is nu een hoogwatergeul geworden. Deze komt net noordelijk van de bebouwing van Renswoude weer in de nu nieuwe loop van de Lunterse Beek uit. Door de slotgracht van het fort stroomt nu weer water van de Lunterse Beek.
Door het stromend water in de slotgracht wordt de cultuurhistorische en natuurwaarde van fort Daatselaar hersteld en versterkt. Er was al een vispassage aangelegd net noordelijk van de camping en wellicht volgen er nog meer in volgende herstelfasen. De Nederwoudse Beek en Lunterse Beek worden daarmee migreerbaar voor beekfauna.
Ook rondom fort Daatselaar zijn klompenpaden uitgezet. De cultuurhistorie van de Gerbbelinie is hier beter in beeld gekomen.
Kaart beken Gelderse Vallei van de Provincie Gelderland.
Voor meer informatie wordt verwezen naar de site van het Waterschap Vallei & Eem. Zie ook de poster Visiekaart 2027 en inrichtingsbeelden 2015 van de Lunterse Beek.
