Het bekenstelsel bij Vaassen is zeer complex. De Rode Beek is hiervan de oorspronkelijke, natuurlijke beek. De beek ontsprong tussen Vaassen en buurtschap Niersen in een kwelgebiedje ten noordoosten van forellenkwekerij Het Hol. Dat is nog de plaats waar de beek het meeste water vandaan krijgt nadat meer westelijk gegraven aanvullende sprengen weer waren ontkoppeld ten behoeve van de Geelmolense Beek. De Rode Beek stroomde door het dal naar havezathe, later kasteel, Cannenburch en was ook eigendom van de Cannenburch. Lange tijd was de beek, die toen ook wel naar de weduwe van Marten van Isendoorn, één van de eigenaren van de Cannenburch, Vrouwe Martens Water genoemd werd, de motor van de Vaassense industrie. Verschillende watermolens werden door de beek aangedreven. De oudste daarvan was de al in 1387 bekende Korenmolen van Cannenburch.
Een derde beek, gegraven kort na 1660 met sprengen in het buurtschap Niersen, is de Hartense Molenbeek. Oorspronkelijk was dit een bovenloop van de Rode Beek en voedde daarmee ook de Korenmolen van Cannenburch. Tegenwoordig voedt de Hartense Molenbeek de Molen van Cannenburch rechtstreeks waarbij het water wordt aangevuld door een aftakking van de Rode Beek.
De kwaliteit van het water, ijzerhoudend, was aanleiding tot het kort voor 1700 graven van de Nieuwe Beek met helder water. De fraaie sprengkoppen liggen noordwestelijk van het moerasgebied Korte Broek. Deze beek is aangelegd voor onder meer de Papiermolen Het Kraaienest.
Voor geïnteresseerden: het boek ‘Veluwse beken en sprengen, een uniek landschap’ biedt een meer uitgebreide beschrijving van de historie en complexiteit van dit bekenstelsel.
Tijdens de jubileumexcursie op 26 september a.s. zal zeker een bezoek worden gebracht aan de Emmalaan, het verlengde van de hoofdas van de parkaanleg van de Cannenburch. Aan de zuidzijde van deze laan lopen de Rode Beek en de Nieuwe Beek, voor een deel van het traject gescheiden van elkaar door een lage wal, voor een ander deel door een houten schot. Het is de enige plaats op de Veluwe waar nog een schot het rode van het heldere water scheidt. Waterschap Veluwe heeft recent op deze plaats beide beken hersteld en daarbij ook voor een nieuw schot gezorgd. De Nieuwe Beek wordt hier opgeleid naar de voormalige molenplaats ‘t Kraaiennest. Hiervan getuigt nog een waterval. In het woonhuis is de vroegere gevelsteen van het Kraaiennest verwerkt. Bij de recente restauratie heeft waterschap Veluwe hier ook een vistrap aangelegd. Langs een deel van het traject aan de zuidzijde van de Emmalaan loopt nog een derde beek. Het is nu een aftakking van de Rode Beek. Het water komt aan het begin van de Emmalaan via een duiker uit in de Hartense Molenbeek. Laatsgenoemde beek is de vierde die parallel aan de Emmalaan stroomt, maar nu aan de noordzijde.
Vanaf dit punt, het begin van de Emmalaan, vervolgen de Rode Beek en de Nieuwe Beek samen als Nieuwe Beek hun weg aan de zuidzijde van het park van de Cannenburch. De Hartense Molenbeek gaat verder langs de noordzijde van dit park. Via een fraaie wijer voedt deze beek de molen van de Cannenburch. Ook de vijvers en de slotgracht van de Cannenburch worden gevoed door de Hartense Molenbeek. Dat water wordt geloosd op de lager gelegen Nieuwe Beek.
Het water van alle beken komt na Vaassen gepasseerd te zijn in de Grift.
Het is aardig om te vermelden dat nu bijna 30 jaar geleden er ook een herstelproject van de Nieuwe Beek werd afgerond. Het was het eerste project dat onder leiding van de toen net opgerichte Stichting tot Behoud van de Veluwse Sprengen en Beken werd gerealiseerd in opdracht van en betaald door de provincie Gelderland.
Tijdens de jubileumexcursie zullen ook het geheel gerestaureerde park van de Cannenburch en de molen van de Cannenburch worden bezichtigd. De Bekenstichting heeft geld bijeen gebracht voor het restaureren van de molengoot en de daar aanwezige waterturbine. Ook komt er een nieuw waterrad. Het voornemen is de werkzaamheden in het najaar te beginnen. Misschien is er tijdens de excursie al iets van te zien.
Bij de foto in de rechterbalk:
Het gerestaureerde schot tussen de Rode Beek (rood water) en de Nieuwe Beek (helder water). (foto: Jacques Meijer)
