De Soerense beken: Soerense Beek en Bovenbeek

Opgeleid deel van de Bovenbeek – Soerense Beken

Bij Laag-Soeren stromen de Soerense beken: de Soerense Beek, de zuidelijke tak, en de Bovenbeek, de noordelijke tak. De sprengkoppen van beide beken liggen ten westen van Laag-Soeren. Vlak voor het Apeldoorns Kanaal komen de beide beken samen. Door middel van een duiker kruist de beek het Apeldoorns Kanaal. Het water stroomt als Soerense Beek vervolgens naar de IJssel. Maar voordat de beek in de rivier uitmond wordt de gracht van de toltoren, de ‘Gelderse Toren’ (om tol te heffen van de schepen die door de IJssel voeren) gevoed.

Laag-Soeren was de jongste molenbuurt op de Veluwe. Omstreeks 1791 werden er drie papiermolens met fraaie namen gebouwd: ‘Welbedacht’, ‘Goedgedacht’ en ‘Nagedacht’. In 1805 volgde nog de Soerense Korenmolen. Al deze molens werden gebouwd door de bewoner van het Huis Laag-Soeren: de heer Van Kesteren. Deze zal ook de sprengen van de Bovenbeek hebben laten graven.

Aan de noordelijke tak, de Bovenbeek, lagen twee molenplaatsen. Van de bovenste Papiermolen Welbedacht is niets meer over. Gebleven is wel de fraaie brede bovenbeek van deze voormalige molen. De waterval bestaat uit vallend water in een rioolbuis.
Op de onderste molenplaats staat het gebouw van de voormalige Soerense Korenmolen. De waterval is er nog. De bovenbeek is niet opgeleid, de onderbeek is hier diep uitgegraven. Een interessant verschijnsel is ‘de wijerd op struweel’, een 0,8 ha groot rabattenbosje net stroomopwaarts van de molen. Door middel van een schuif kon de molenaar het water opstuwen in de greppels in dit bosje, zodat hij meer water had. Zie foto onder dit artikel.
Aan de zuidelijke tak, de Soerense Beek, lagen twee papiermolens. De bovenste hiervan was de Papiermolen Nagedacht , nu de wasserij van Barth Slijkhuis. Water voor de wasserij wordt voor de waterval afgetapt en opgevangen in een reservoir. Hier was (nu nog herkenbaar) een aquaduct, waarbij een fietspad onder de watergoot van de molen doorliep. Vroeger was het fietspad openbaar, maar het ligt nu op privéterrein.
Op de onderste molenplaats stond de Papiermolen Goedgedacht, later omgezet in een wasserij ‘De Waterval’. Vanaf de waterval verdwijnt het water direct onder het wasserijgebouw, waar het aan de andere zijde weer onder vandaan komt.
Na de kruising met het Apeldoorns Kanaal heeft dicht bij Spankeren bij het Huis De Bockhorst de Korenmolen van het Huis De Bockhorst gestaan.

In Laag-Soeren is op een bijzondere wijze van sprengenwater gebruikt gemaakt. In 1848 kocht de Amsterdamse koopman Pieter Nicolaas Jut van Breukelerwaard de beken en molens van Laag-Soeren. Hij stichtte daar het kuuroord Bethesda. Jut was in een Duits kuuroord van een ziekte hersteld en enthousiast geworden voor de ‘waternatuurgeneeskunde’.
Het schone sprengenwater vormde de basis voor verschillende behandelingen, zoals modderbaden (met zand dat uit De Imbos werd aangevoerd) en koudwaterbaden. De koudwaterbaden waren mogelijk door een belangrijke eigenschap van het sprengenwater: de constante temperatuur van circa tien graden Celsius. Het water werd aangevoerd door een transportbuis op de bodem van de beek.
Het badhuis Bethesda heeft later verschillende bestemmingen gehad. Het gebouw bestaat nu nog als appartementengebouw Soeria.

Molenbosje of ‘Wijerd op struweel’, rabattenbosje – Rechts de Bovenbeek