Waarin de auteur enkele persoonlijke gedachten en observaties aan de lezer doorgeeft.
De Bekenstichting:
De Stichting tot Behoud van de Veluwse Sprengen en Beken bestaat dóór haar vrijwilligers.
We hebben ruim 450 donateurs; een redelijk aantal van hen is ook daadwerkelijk betrokken bij de activiteiten van de Bekenstichting. Waterschap Veluwe omschrijft hen als: “betrokkenen die belangeloos hun hart verpand hebben aan deze bijzondere elementen en hun landschappelijke samenhang”.
Bijzonder is dat we Contactpersonen kennen. Zij houden ieder een cluster van sprengenbeken in de gaten. In de Wijerd 31-1 beschrijft een van de contactpersonen op bladzijde 23 en volgende hoe hij zijn taken invult. Hij ziet zich als een soort “waakhond” van de sprengenbeek en de omgeving waarin deze ligt.
Ik kan me goed voorstellen dat een contact-persoon zó betrokken is dat hij/zij denkt: “Het is MIJN beek en dat 7 x 24” (= 7 dagen/week gedurende 24 uur/dag).
Onderhoud door de waterschappen:
De Bekenstichting streeft naar het behouden en verbéteren van Veluwse sprengenbeken. Daar zetten we ons voor in. Wij zijn echter niet een professionele organisatie met hiërarchische verbanden zoals het Waterschap; maar een vrijwilligersorganisatie.
De Bekenstichting is in 1979 opgericht. In de eerste jaren werkten onze eigen mensen aan beekrestauratie en het onderhoud.
Enkele jaren na het ontstaan van onze Stichting werd het onderhoud van de sprengenbeken door de Provincie opgedragen aan de waterschappen. Op onze jubileumbijeenkomst heb ik daarover gezegd:
De waterschappen werken nu al vele jaren gestaag aan herstel van de vele kilometers sprengen en beken. Op hun aanpak levert de Bekenstichting ongevraagd haar zienswijzen; het liefst doen we dat al vóór de planfase. Soms geeft dit aanleiding tot discussie en overleg met de waterschappen. Maar we komen eruit!
De waterschappen doen hun werk goed.
Vasthouden:
De waterschappen beheren het oppervlaktewater. Vroeger werd oppervlaktewater zo snel mogelijk afgevoerd. Dan bleef het land droog. De overheid meent nu dat water ook wel moet worden vastgehouden. Door de eeuwen heen werd het water in de sprengenbeken en wijerds op gezette tijden al vastgehouden à de waterrechten.
Als we afgaan op uitspraken van rechtbanken zal dit vasthouden toen tot vele indringende gesprekken geleid moeten hebben. Bijvoorbeeld tussen de molenaar van de Cannenburgher Molen en de molenaar op de benedenstroomse Amsterdamse Kopermolen in Vaassen.
Ik stel me voor dat dit ging in de trant van: “Ik ga water vasthouden; heeft u daar last van? + Wat kan ik eraan doen om dat te voorkomen?“
Molenaars willen namelijk op hun tijd voldoende water hebben. Voor dit doel zijn de sprengenbeken in de afgelopen eeuwen toch aangelegd.
Sprengenbeken zijn cultuurhistorisch erfgoed:
De sprengenbeken op de Veluwe zijn vanaf de 14e eeuw gegraven en aangelegd. Die inspanning was een investering om graan te n malen, om olie te slaan, om koper te pletten, om papier te maken, om te wassen. Het gaat dan om de sprengenbeken vanaf hun oorsprong in de sprengkoppen tot waar ze uitmonden. Zij vormen ons cultuurhistorisch erfgoed.
Ook oude gebouwen vertellen over onze cultuurhistorie en die zijn daarom waardevol om te behouden. Je moet ze niet afbreken.
Dus: zoals je het middeleeuwse Gemeenlandshuis van het Hoogheemraadschap van Delfland niet afbreekt omdat je stenen nodig hebt; zo demp je ook geen sprengenbeken omdat je water nodig hebt voor vernatting. Vernietiging van rijke cultuurhistorische objecten is verderfelijk!
Toch kun je overwegen minder waardevolle beken (enigermate) te laten verlanden zodat er water in het brongebied wordt vastgehouden. Op die manier kan vernatting worden bewerkstelligd. [er zijn betere methoden om dat te bereiken; daarover wordt in de komende Wijerd geschreven] Maar dan moeten er, als compensatie, ook nieuwe sprengenbeken worden aangelegd. Dit is analoog aan de verplichte compensatie die wordt opgelegd indien er een bos of een aanzienlijk aantal bomen wordt gerooid.
Samenhang/Ensembles:
Er is een samenhang van de sprengenbeken met de omgeving waarin ze voorkomen. Want het gaat niet alleen om de sprengenbeek op zich met de strook van anderhalve meter aan beide zijden. Die zijn in het bezit van de beekeigenaren. Als Bekenstichting hadden wij daarom beekeigenaren in ons bestuur. Het gaat ook om de 25 meter aan beide zijden van de sprengenbeek waarin niet gebouwd mag worden; zoals in de Gemeente Apeldoorn.
Maar ook een forellenkwekerij, die mag lozen op het zuivere beekwater in de bovenloop, opereert in samenhang met de sprengenbeek.
En er is ook een verband met bijvoorbeeld De Veluwse Bron, een wellness-centrum in de benedenloop van de Smallertse beek.
Zo’n samenhang wordt onder deskundigen ook wel aangeduid als een ensemble.
Samenwerking:
Bij de inrichting van zulke ensembles zijn veel partijen betrokken. We moeten dan denken aan De Provincie, Gemeenten, Waterschappen, (molen-)eigenaren, omwonenden, oudheidkundige verenigingen, etc. Die moeten al in een vroeg stadium bij een veranderingsproces worden betrokken. Onze Bekenstichting kan in dit proces vanaf het begin een stimulerende en samenbindende rol vervullen. Wij kunnen veel betekenen voor het behoud en de verbetering van sprengenbeken. Vooral als we er vroeg bij zijn.
Wij zijn namelijk geen voetbalvereniging met enkele oefenvelden aan een beek. Want die wordt pas geïnformeerd in het stadium waarin de uitvoering plaatsvindt. Overigens is dit een goede zaak om omwonenden over de uitvoering te informeren en erbij te betrekken.
Functies:
Sprengenbeken zijn ervoor om voldoende water aan nog functionerende molens te leveren. Maar sprengenbeken hebben ook andere functies zoals:
– De Recreatief/toeristische functie
en dus (nog steeds)
– Een Economische functie,
– De Ecologische functie,
– Een Landschappelijke functie,
– De Cultuurhistorische functie,
– Een Verhalende functie,
– etc.
Gevolgtrekking:
Het verbeteren van sprengenbeken vraagt dus om een multidisciplinaire aanpak.
Maar nog specifieker: Mijns inziens VERDIENEN sprengenbeken (ensembles) een multidisciplinaire aanpak!
Ons waterschap:
Waterschappen hebben een belangrijke rol bij de realisatie van het behouden, herstellen en het verbeteren van sprengen en beken. Het zijn ónze waterschappen omdat het de oudste democratische overheidsorganen zijn; organen die door ons worden gekozen + waaraan wij waterschapslasten betalen.
Soms zijn we het op een plezierige manier oneens met de plannen van ónze Waterschappen. Wij stellen onze multidisciplinaire aanpak beschikbaar voor het verbeteren van de waardevolle mooie ensembles van sprengenbeken.
Jan van de Velde VdS
