Eerbeekse beken 2

Eerbeekse Beek top De Eerbeekse Beek is van oorsprong een natuurlijke beek. De bovenloop, de Coldenhovense Beek, is voor een belangrijk deel gegraven. De Eerbeekse beek ontvangt zijn water uit twee sprengensystemen. Het meest noordelijke stelsel wordt wel aangeduid als de Gravinnebeek. Dit stelsel staat momenteel nagenoeg droog. Het andere stelsel heeft vijf sprengkoppen waarvan alleen de twee meest westelijke water leveren. Het water van de Eerbeekse Beek komt uit in de Hoendernesterbeek, een oude IJsselarm. Coldenhovense Beek top Bij deze beek stonden drie adellijke huizen: Huize Coldenhove (ook wel als Kaldenhove bekend), Huis te Eerbeek en Huis Voorstonden. De beide laatstgenoemden bestaan nog, de eerste is al lang verdwenen. Al deze huizen hadden waterpartijen als vijvers en grachten. Behalve voor de vulling van hun grachten en vijvers, hebben de eigenaren het water ook gebruikt voor watermolens. Zo waren er papiermolens bij Coldenhove, de molens van het Huis te Eerbeek en de molens van Huis Voorstonden. De grote uitbreiding van het aantal papiermolens vond plaats in het midden van de 17e eeuw. In deze periode zullen de sprengen zijn gegraven: een zuidwestelijke tak boven het Huis Coldenhove en een noordwestelijke tak die onder het huis in de hoofdbeek uitkomt. Die noordwestelijke tak voerde water aan uit het Gravenveentje. In 1668 sprak de eigenaar van het Huis te Eerbeek, Goswin de Bueninck, de hoop uit dat hij dit watertje, dat toen enkele jaren oud was, voldoende kon verbeteren om een papiermolen aan te drijven. Het duurde nog tot 1718 voor het Kerstens Molentje (ook wel Nieuwe Molen genoemd) daadwerkelijk werd gebouwd. Oostelijk van de Harderwijkerweg stonden aan de Eerbeekse Beek de beide Schoonmansmolens en midden op de voormalige Enk de papiermolen Het (oude) Klooster. Gravinnebeek top Aan de Gravinnebeek, ongeveer halverwege de afstand tussen sprengen en uitmonding in de Eerbeekse beek, bevond zich het Kerstens Molentje. Hieraan herinneren nog de nu droogstaande opgeleide bovenbeek, een ruïne van een waterval opgebouwd uit twee boven elkaar liggende gedeelten en een iepen-opslag. De iep was voor molenaars een belangrijke boom. Het hout werd gebruikt voor molengoten en assen van molenraderen. De belangrijkste sprengen van de Eerbeekse Beek liggen verder naar het zuidwesten. Het noordelijke deel hiervan bevat rijkelijk water. Dit in tegenstelling tot de zuidelijke tak, die droog staat. In de noordelijke tak bevindt zich na de samenvloeiing van de beide sprengen een waterval. Voorstondense Beek top In de periode vanaf circa 2010 is de noordelijke tak van de Coldenhovense beek opnieuw ingericht door het waterschap. De sprengkoppen zijn schoongemaakt en zijn weer watervoerend. De beek is opnieuw ingericht en beschoeid en er zijn voorzieningen voor wandelaars aangebracht. Ook is een zoelplaats voor het wild langs de Boshoffweg gemaakt. De beek is nu om het fabrieksterrein van Coldenhove papier geleid met een aansluiting op een nieuwe blusvijver op dit fabrieksterrein. Het verontreinigde deel onder de fabriek is blijven zitten en afgesloten van de beek. De nieuw gegraven beek stroomt via een vistrap om het terrein weer terug naar de Boshoffweg aan de oostzijde van het complex. Ter plaatse van het fabriekscomplex was de vroegere molenplaats van de Bovenste Papiermolen op Coldenhove of Hummense Molen. De Coldenhovense beek stroomt vervolgens langs het zwembad naar een industrieterreintje aan de Karel van Gelreweg. Op de oude molenplaats van de Onderste Papiermolen op Coldenhove staan nu het fabriekje van Begro BV, en op de andere oever het bedrijf Stork-Veco BV. De beek is voor deze molenplaats over een kort traject opgeleid. Tussen beide bedrijven ligt een klein watervalletje gevolgd door een kort aflopend traject (over een stenen ondergrond). Bij Stork Veco is de beek overkluisd. Het gedeelte hierna tot aan de Harderwijkerweg is eveneens opnieuw ingericht en beschoeid. Voorbij de samenvloeiing met de Gravinnebeek is er ten westen van de Harderwijkerweg een kort opgeleid gedeelte. Oostelijk van deze weg, waar de beek de Eerbeekse beek wordt genoemd, staat het fabriekscomplex van ‘De Hoop’, nu DS Smith, waar voorheen de Schoonmansmolens stonden: de Coldenhover Molen (bovenste Schoonmansmolen) en de Onderste Schoonmansmolen. De beek stroomt nu overkluisd onder het complex door. Voor het gebouw staat een kollergang, een werktuig uit de oude molen. Ter hoogte van de Smeestraat begint een volgende opleiding. Aan de Kanaalweg staat hier het café-restaurant en zalencentrum Van Zadelhoff. Van Zadelhoff werd in 1942 eigenaar van de later verwijderde Korenmolen van het Huis te Eerbeek. Aan het zalencentrum vast gebouwd staat de geheel gerestaureerde Oliemolen. Dit unieke monument is de enige nog bestaande door waterkracht aangedreven oliemolen op de Veluwe. De oliemolen is compleet en is in 2007 weer gereviseerd. Achter het gebouw bevinden zich de goot en het rad. Het horecabedrijf is voortgekomen uit een eenvoudig café waar klanten van de molen op hun daar bereide producten konden wachten. Vanuit de opleiding kunnen de vijvers van het Huis te Eerbeek van water worden voorzien. In 2015 zijn de vijvers gerestaureerd/uitgediept en van een nieuwe beschoeiing voorzien. Er zijn nieuwe voorzieningen bij de aansluiting met de beek aangebracht, waardoor er voldoende water uit de vijver kan worden gebruikt om de oliemolen in het weekend te laten draaien ten behoeve van belangstellende toeristen. Ook bij speciale evenementen draait de molen. Daarna gaat de Eerbeekse beek via een duiker onder het Apeldoorns Kanaal door. Voorbij het kanaal ligt een retentie-overstortvijver, die moet voorkomen dat bij piekafvoeren verdund rioolwater in de beek terechtkomt. Oostelijk van de Hallsedijk liggen een paar vijvers die indertijd aangelegd zijn om zwevend vuil te laten bezinken. Ze zijn nu in eigendom van de Vereniging Natuurmonumenten die ze wil saneren omdat ze een broedplaats zijn van de zeldzame knoflookpad. Vanaf de vijvers is de beek enigszins opgeleid tot aan de molenplaats ‘De Haer ‘, aan de Haarweg. Op de linker beekoever staat een hoog bakstenen gebouw, dat inwendig verbouwd is tot woonhuis. Bij de inrit liggen stenen uit de kollergang. Er is een meetstuw van het Waterschap, die de plaats inneemt van de voormalige waterval. Vanaf hier heet de beek Voorstondense Beek. Verderop is de beek gebruikt ten behoeve van de waterpartijen van Huis Voorstonden. De waterpartijen liggen op verschillende niveaus. De Voorstondense beek eindigt als Hoendernestbeek in de IJssel. Op dit beekdeel komen ook nog uit de Tondense beek, de Emperbeek en de beek over het Hontsveld. Van de voormalige molens op Voorstonden is vrijwel niets overgebleven. De boerderij ‘De Watermolen’ is het wel herbouwde muldershuis. Papierfabrieken top In tegenstelling tot veel papiermolens uit vroeger eeuwen elders op de Veluwe, is het met vele van deze ondernemingen in Eerbeek goed gegaan: nergens op de Veluwe vinden we op een dergelijk klein oppervlak zoveel papierfabrieken voortgekomen uit oude papiermolens. Uit de bovenste papiermolen (Hummense molen) van Coldenhove kwam Coldenhove Papier voort, uit de Schoonmansmolen de papierfabriek DS Smith, voorheen De Hoop en uit Het (oude) Klooster de fabriek Mayr-Melnhof. Door de alom tegenwoordige papierindustrie kan Eerbeek met recht aanspraak maken op de titel ‘Paper City’. Hooilanden top Ook van de Eerbeekse Beek is een soort agrarisch medegebruik bekend. Met de geërfden van de marke van Hall en Eerbeek was indertijd overeengekomen dat zij het recht hadden van de beek gebruik te maken om de hooilanden te bevloeien Het doorgraven van de beekwallen mocht niet vaker dan tweemaal per jaar plaatsvinden. Verder moest dit ten minste drie dagen tevoren gemeld worden aan de papiermaker op de Haar, die op zijn beurt de korenmolenaar van Voorstonden moest waarschuwen. Ecologische verbindingszone     top De beekloop van de Eerbeekse Beek met de strook erlangs tussen Eerbeek en de IJssel, wordt mogelijk een ecologische verbindingszone. Dit is nog in studie.