Lunterse beken

Het Lunterse bekenstelsel

Rondom Lunteren ontspringen en stromen een groot aantal beken. De belangrijkste hiervan zijn de Lunterse Beek, de Meulunterse Beek overgaand in de Overwoudse Beek, de Veender Beek overgaand in de Fliertse Beek, de Buzerdse Beek en de Nederwoudse Beek. De cultuurhistorische betekenis van deze beken is gering; er hebben nooit watermolens of wasserijen aan deze beken gestaan.
Het stelsel van de Lunterse beken is complex. Het water komt veelal uit zijslootjes die haaks op de beken staan. De aanleg van klompenpaden in dit gebied heeft een positieve wending gegeven aan de toegankelijkheid van het gebied, zodat de aanwezigheid van het water beter kan worden beleefd.

Ten oosten van de lijn Barneveld-Kootwijk zakt hemelwater in de bodem weg om in de Gelderse Vallei in de vorm van kwel weer naar boven te komen. Hierdoor zijn er goede voorwaarden voor bijzondere kwelafhankelijke natuur.  De westelijke Veluwerand vormt de oorsprong van diverse beken in de Vallei, die deels samenvloeien in het Valleikanaal.

Als gevolg van klimaatverandering hebben veel gebieden langs die kant van de Veluwe in de zomer last van droogte en droogval in sloten en beken. In de laaggelegen gebieden langs het Valleikanaal kan daarentegen ook veel wateroverlast optreden.

Het Waterschap heeft allerlei maatregelen voorzien voor de beken en gebieden in de Vallei teneinde de invloed van zowel droogte als wateroverlast te beperken. Zie hiervoor het BOP 2022-2027 voor gedetailleerde gebiedsopgaven. Om de waterkwaliteit te laten voldoen aan de Europese Kader Richtlijn Water (KRW) en droogte te bestrijden, moet de snelle afstroom van water worden tegen gegaan.

Lunterse Beek

De Lunterse Beek ontspringt ten zuidwesten van Lunteren, net buiten de bebouwde kom, naast de Westzoom, tussen de Postweg en de Klomperweg. De beek stroomt naar het westen richting Renswoude en Scherpenzeel, langs industrieterrein De Stroet. Een eindje ten westen van de kruising van de beek met de A30 komt de Overwoudse Beek uit in de Lunterse Beek.
Ten noorden van Renswoude voegt eerst de Nederwoudse Beek en even verderop de Fliertse Beek zich bij de Lunterse Beek. De Lunterse Beek stroomt vervolgens onder Scherpenzeel langs en komt daar uit in het Valleikanaal. Tussen de N224 en de Grebbelinie bij voormalig Fort Engelaar voegt zich de Munnikenbeek, die vanaf Ede en Ederveen komt, bij de beek.
Teneinde de waterkwaliteit te laten voldoen aan de KRW is op landgoed Wittenoord in 2015 na de kruising van de beek met de N224 en de aansluiting van de Munnikebeek een herinrichting van de beek uitgevoerd. Waterstromen kunnen bij hoogwater hier beter gereguleerd worden.

De Veenderbeek ontspringt ten zuiden van Lunteren en komt tussen Ederveen en Renswoude uit in de Fliertse Beek.

Meulunterse- , Overwoudse-, Nederwoudse- en Buzerdse Beek

De Meulunterse Beek ontspringt ten noorden van het Wekeromse Zand in de buurt van de Valkse Engweg. Vanaf de kruising met de spoorlijn Amersfoort – Ede wordt de beek Overwoudse Beek genoemd. Ook langs deze beek zijn waterpoelen gegraven, die een ecologische functie hebben. Tevens dient deze beek voor hoogwateropvang bijvoorbeeld in het gebied tussen de Overwoudse- en Nederwoudse beek langs de Broeksteeg. Hier is een ecologische zone ingeriricht.

De Veenderbeek ontspringt ten zuiden van Lunteren en komt tussen Ederveen en Renswoude uit in de Fliertse Beek.

De Nederwoudse Beek begint iets noordelijker en aan de westzijde van dezelfde spoorlijn. De Buzerdse Beek, ontstaat bij de ‘Buzerd’, een landgoedachtig waardevol gebiedje liggend aan de oostkant van de A30, en voegt zich ten westen van de A30 bij de Nederwoudse Beek.

Ecologische verbindingszonetop

Het gebied dat zich uitstrekt van de noordkant van het Wekeromse Zand tot aan de noordkant ven Renswoude, is aangewezen als deel van een ecologische verbindingszone. De verbindingszone moet vooral diersoorten als dassen en boommarters de mogelijkheid bieden om van de Veluwe naar de Utrechtse Heuvelrug te trekken. Daarnaast moeten de nattere delen van de zone, met name de Nederwoudse Beek en de Buzerdse Beek die in de zone liggen, ook voor diersoorten als de kamsalamander en vissen weer een aantrekkelijk leefgebied worden. In 1999 is met de realisatie van deze verbindingszone gestart en zijn langs de beken diverse poelen aangelegd. Landschappelijk gezien is het gebied langs deze beken en langs de Overwoudse Beek, tussen spoorlijn, Broeksteeg, Barneveldse weg en bij de Buzerd, van grote waarde.

Fort Daatselaartop

Ten noorden van Renswoude, en even te noorden van de Lunterse Beek, ligt het voormalig Fort Daatselaar, als onderdeel van de Grebbelinie. De slotgracht van dit fort heeft ooit (situatie omstreeks 1850) stromend water gehad, gevoed door de oude loop van de Lunterse Beek.
Daar waar de Lunterse Beek de Slaperdijk kruist, die een deel is van de Grebbelinie, komt de Sprakelaarsbeek uit in de Lunterse Beek. Het Waterschap heeft de afgelopen jaren de Lunterse- en de Sprakelaarsbeek weer via de slotgracht en de Daatselaarssloot geleid tot het punt waar de Nederwoudse Beek zich invoegt. Tussen dit punt en de noordzijde van Renswoude zijn allerlei maatregelen genomen door het waterschap Vallei & Veluwe, om de ecologische kwaliteit en diversiteit van en in de beek te verbeteren. Door stromend water door de slotgracht wordt de cultuurhistorische en natuurwaarde van fort Daatselaar versterkt en hersteld. Tevens is een vispassage aangelegd naast de aanwezige camping. De Nederwoudse Beek en Lunterse Beek worden daarmee migreerbaar voor beekfauna vanaf het Valleikanaal. Ten zuiden van Scherpenzeel bij ’t Koepeltje en de Vlietweg is de oorspronkelijke beekloop geschikt gemaakt om hoogwater op te vangen en kan het gebied hoogwater in dit gebied opvangen. In het gehele gebied zijn maatregelen genomen om het water langer vast te houden en verdroging tegen te gaan.

Munnikenbeektop

De Munnikenbeek hoort eigenlijk niet tot het Lunterse bekenstelsel. De beek krijgt zijn water al via een duiker onder de A-30 van het gebied noordelijk van de wijk Kernhem bij Ede, langs de Doesburgerdijk. Na de A30 komt daar water bij van de Zecksloot, die bij de Schampsteeg loopt. Vanaf de Meikade heet de beek dan Munnikenbeek. Deze krijgt zijn water verder van het gebied tussen Buurtweg en Nieuweweg tot aan Ederveen. Westelijk van Ederveen kruist de beek de Grebbelinie en de Arnhemseweg (N224), waarna de beek zuidelijk van Renswoude bij de Oude Holleweg uitkomt in een in 2015 gemaakte aansluiting op de Lunterse Beek.

In het natuurgebied Allemanskamp, westelijk van Ederveen, is in het najaar van 2022 een project gepland door het Waterschap om de verdroging van het gebied tegen te gaan. Watergangen zorgen daar nu voor een te snelle afvoer van grondwater, hetgeen leidt in de natuurgraslanden tot afname van plantensoorten die kenmerkend zijn voor toestromende kwel. Het plan is de fosfaatrijke bovengrond af te graven en af te voeren, waardoor de wortelzone dichter bij het grondwater komt te liggen. Daarbij worden ook aantal kavelsloten gedempt en wordt een verlegging van de Munnikebeek voorzien. Het oorspronkelijke tracé in dit gebied wordt gedempt. De bedoeling is dat in dit gebied zich blauwgraslanden zullen ontwikkelen.

Mei 2022