November 2013. Op de Zuid-Veluwe ten westen van Oosterbeek stroomt de Oorsprongbeek. Het is een bronbeek die later door sprengen is vergroot. De beek ontspringt hoog op de stuwwal en stroomt door een bebost, parkachtig gebied met een verval van 35 meter naar de Neder-Rijn. In de beek bevinden zich een groot aantal stuwtjes, watervallen en vijvers die begin 19e eeuw zijn aangelegd.
In de bovenloop stonden rond 1700 twee kruitmolens, de ‘Bovenste molens op De Oorsprong’, waar buskruit werd vervaardigd. Later stond hier een papiermolen.
Eén van de watervallen viel in een ‘grotwerk’, een huisje waar de beek hoog door stroomde en aan de voorkant in een breed gordijn van water uiteen viel. In het huisje kon je onder de beek doorlopen en door de waterval naar buiten kijken. Ten westen van de beek stond hier de uitspanning ‘De Oorsprong’, in de 19e eeuw een geliefde plek om wat te drinken. In 1910 werd door tuinarchitect Leonard Sprenger het park ingrijpend veranderd. De loop van de beken veranderde en de uitspanning werd, tot verdriet van de bezoekers, gesloten. Bij het landhuis is in 1930 een zwembad aangelegd. Het is er nog steeds. Het is een bijzonder zwembad, want het wordt gevoed met water uit de beek dat wordt opgewarmd door de zon. Voordat het in de baden komt, stroomt het in grote slingers oppervlakkig af om op te warmen. Uiteindelijk stroomt het zwembadwater weer in de beek.
De ‘Benedenste papiermolen op De Oorsprong’ stond er ook al voor 1700. De waterval herinnert aan de vroegere molenplaats. Op deze plek stond tussen 1811 en 1852 een suiker- en stroopfabriek die suikerbieten als grondstof gebruikte. De bovenslagmolen werd aangedreven door de val van bijna zeven meter. In 1826 was er, naast het waterrad, ook sprake van een rosmolen. Er werkten 50 werklieden en er werd stroop, suiker, kandij en rum geproduceerd. In 1833 brandde de fabriek af en werd herbouwd op heiwerk, nu met een stoommachine. In 1852 werd deze fabriek afgebroken.
Het Waterschap Vallei & Eem heeft de beken bij Oosterbeek hersteld. Ze zijn schoon gemaakt en stromen weer helder. Aan de rijke flora en fauna en de cultuurhistorie is bijzondere aandacht geschonken. De Oorsprongbeek is vanaf het begin via stuwtjes, watervallen en vijvers tot aan de uiterwaarden hersteld. In dit gebied komen veel verschillende planten en dieren voor. Het waterschap is daarmee extra voorzichtig te werk gegaan. Het bos is gesnoeid, de vijvers zijn gebaggerd en de watervallen hersteld. Sommige watervallen moesten verdwijnen om de stroming in het water te houden. Ook de kwelzones, plekken waar het grondwater omhoog komt, kregen een schoonmaakbeurt. Verder zijn de wandelpaden opgeknapt.
Zie ook De Wijerd van september 2008 (jrg. 29, nr.3), klik hier.
