Eeuwenlang heeft stromend water op de Veluwe gediend als energiebron. Waterstromen, vaak uit speciaal daarvoor gegraven sprengenbeken, dreven watermolens aan. In de 17e en 18e eeuw telde de Veluwe bijna 200 watermolens met verschillende functies. Zo’n 150 daarvan waren papiermolens: het begin van de papierindustrie op de Veluwe. De ontwikkeling van nieuwe energiebronnen, de stoommachine, elektriciteit, betekende het einde van water als energiebron. De watermolens verdwenen; er zijn er nog slechts een paar over.
Een enkele (overgebleven) molen werd en wordt nog gebruikt voor opwekking van elektriciteit. Aan het waterrad is dan een generator gekoppeld. In oorlogstijd was dat voor de gebruiker een uitkomst. Tegenwoordig is het meer hobby en curiositeit: het brandend lampje bewijst dat stromend water inderdaad energie levert. De opgewekte vermogens zijn zeer gering vooral ook omdat de hoeveelheid water tegenwoordig te beperkt is.
Verrassend zijn nieuwe ontwikkelingen op het gebied van energievoorziening door stromend water van sprengenbeken. Het speelt zich af bij het Apeldoorns Kanaal in de omgeving van Hattem.
Het Apeldoorns Kanaal wordt op veel plaatsen gevoed met water dat door sprengenbeken wordt aangevoerd. Bijvoorbeeld, bij Heerde mondt de Grift uit in het Apeldoorns Kanaal en in de Grift stroomt het verzamelde water van de meeste Apeldoornse sprengen. De Grift is veel ouder dan het Apeldoorns Kanaal. In feite is bij de aanleg van het kanaal vanaf Heerde tot de monding in de IJssel het tracé van de Grift gevolgd.
Water van een deel van de Veluwse sprengen en beken wordt dus door Grift en Apeldoorns Kanaal afgevoerd naar de IJssel.
Wanneer je het Apeldoorns Kanaal vanaf Wapenveld stroomafwaarts volgt richting Hattem passeer je het terrein van de voormalige Berghuizer Papierfabriek. Even later loopt daar parallel aan het kanaal de Oude Grift, een oude arm van de oorspronkelijke Grift, en daarna een zijarm van het kanaal. Aanvankelijk, direct na de bouw van de Berghuizer Papierfabriek omstreeks 1840, werkte de fabriek voor een deel met stromend water als energiebron. In de Oude Grift waren een drietal, later misschien zelfs vier, raderen geplaatst die machines aandreven. Het verval was op die plaats ca 2,5 meter.
Tegenwoordig wordt hier de Oude Grift van het kanaal gescheiden door een stuw, de Hezenbergerstuw. Het verval is er nog steeds: de Oude Grift ligt ca 2,5 meter lager dan het kanaal. Dat niveauverschil wordt bij de Hezenbergerstuw sinds kort gebruikt voor een waterkrachtcentrale. Een deel van het water wordt door een vijzel geleid. Aan de vijzel is een generator gekoppeld. De energie die hiermee opgewekt wordt is naar verwachting voldoende om ruim veertig huishoudens van stroom te voorzien! En continu: er is het hele jaar door meer dan voldoende water aanwezig. Zowel de plaats, Nederland, de Veluwe, als het opgewekte vermogen is heel bijzonder!
De vraag is nu of dit project elders op de Veluwe herhaald kan worden. Verval is wel te vinden, bijvoorbeeld bij nog aanwezige watervallen en bij vispassages. Maar een probleem is wellicht de beschikbare hoeveelheid water. Het wordt uitgezocht en wie weet…….
Hoe dan ook, het Veluwse water krijgt op deze wijze de oorspronkelijke bestemming terug, n.l. functioneren als energiebron. Anders dan vroeger, maar toch!
